وقفه تنفسی یا آپنه خواب اختلالی جدی در خواب است. این اختلال زمانی رخ می‌دهد که تنفستان متوقف می‌شود و وقتی در خواب هستید، شروع می‌شود. عدم درمان آپنه تنفسی در خواب منجر به خروپف بلند، خستگی در طی روز یا مشکلات جدی‌تری مانند ناراحتی قلبی یا فشارخون بالا می‌شود.
آپنه خواب چیست؟
وقفه تنفسی در خواب از خروپف اولیه یا خروپف عادی متفاوت است. دلیل خروپف اولیه شرایط بینی یا گلو، شیوه خواب (به‌ویژه خوابیدن به پشت)، اضافه‌وزن، سن بالا، مصرف الکل یا سایر مواد رخوت‌زا است. درحالی‌که خروپف اولیه و خروپف مربوط به وقفه تنفسی در خواب هر دو زمانی اتفاق می‌افتند که بافت‌های پشت گلویتان دچار لرزش می‌شوند، افراد مبتلا به وقفه تنفسی در خواب معمولاً:
- نسبت به افراد دارای خروپف عادی بلندتر خروپف می‌کنند.
- دچار وقفه در هنگام تنفس هستند (برای بیش از ۱۰ ثانیه).
- دچار تنفس سطحی، نفس‌نفس یا حالت خفگی هستند.
- بی‌قرار هستند.
انواع آپنه خواب کدامند؟
سه نوع اپنه خواب وجود دارند:
وقفه تنفسی انسدادی در خواب: این نوع آپنه، شایع‌ترین نوع آپنه خواب است. آپنه انسدادی خواب زمانی رخ می‌دهد که در زمان خواب، مجاری تنفسی‌تان مکرراً به‌طور کامل یا به‌طور جزئی مسدود می‌شوند و دلیل آن پایین آمدن بافت نرم پشت گلویتان است. در طی این دوره‌ها، دیافراگم و ماهیچه‌های قفسه سینه‌تان برای بازکردن مجاری تنفسی‌تان سخت‌تر از حالت عادی کار می‌کنند. ممکن است در این حالت شروع به تنفس با دهان باز کنید و یا بدنتان را تکان دهید. این مسئله می‌تواند بر خواب شما تأثیر بگذارد، جریان اکسیژن به سمت اندام‌های حیاتی‌تان را کاهش دهد و منجر به ضربان قلب غیرطبیعی شود.
وقفه تنفسی مرکزی در خواب: در این آپنه، مجرای تنفسی‌تان مسدود نمی‌شود بلکه در عوض، مغزتان به دلیل مشکلاتی که در مرکز کنترل تنفسی‌تان وجود دارد، نمی‌تواند به ماهیچه‌هایتان دستور تنفس بدهد. این مسئله به عملکرد سیستم عصبی مرکزی‌تان مربوط است. وقفه تنفسی مرکزی اغلب در افراد مبتلا به بیماری‌های عصبی عضلانی مانند بیماری تحلیل عضلانی به دلیل سخت شدن بافت عصبی (ALS یا بیماری لوگریک)، افرادی که دچار سکته مغزی شده‌اند یا در افراد مبتلا به نارسایی قلبی یا دیگر بیماری‌های قلبی، بیماری‌هایی کلیوی و یا بیماران ریوی رخ می‌دهد.
سندروم وقفه تنفسی مرکب: این شرایط که پزشکان آن را آپنه مرکزی نیازمند به درمان می‌نامند، زمانی رخ می‌دهد که شما هم به وقفه تنفسی مرکزی و هم به وقفه تنفس انسدادی مبتلا باشید.
علائم آپنه خواب چیست؟
به‌طورمعمول، شما خودتان متوجه نخستین علائم آپنه خواب نمی‌شوید بلکه در عوض، کسی که در مجاورت شما می‌خوابد شما را متوجه این علائم میکند. شایع‌ترین علائم و نشانه‌ها عبارتند از:
- خروپف
- کوفتگی یا خواب‌آلودگی در طول روز
- بی‌قراری در زمان خواب یا بیداری‌های منظم شبانه
- خشکی دهان یا گلودرد در هنگام بیدار شدن از خواب
- بیداری ناگهانی همراه با نفس‌نفس زدن و احساس خفگی
- مشکل در تمرکز، فراموشی یا بدخلقی
- افسردگی یا اضطراب
- نیاز مداوم به ادرار در طول شب
- تعریق شبانه
- اختلال در عملکرد جنسی
- سردرد
به‌طورمعمول افراد مبتلا به وقفه تنفسی مرکزی می‌گویند که زیاد از خواب بیدار می‌شوند و یا دچار بی‌خوابی هستند. همچنین، ممکن است در زمان بیداری نفس‌نفس بزنند یا احساس خفگی کنند. این علائم چندان در کودکان به چشم نمی‌خورند. علائم هشداردهنده عبارتند از:
- رخوت یا خواب‌آلودگی که دیگران آن را با تنبلی در کلاس درس اشتباه می‌گیرند.
- عملکرد ضعیف در مدرسه
- مشکل در بلع
- تنفس از دهان در طول روز
- حرکت قفسه سینه به سمت داخل در زمان دم
- تعریق زیاد در طول شب
- وضعیت خواب غیرمعمول مانند خوابیدن بر روی دست‌ها یا بازوها یا خوابیدن با گردن بیش‌ازحد کشیده شده
- شب‌ادراری
- اختلال در یادگیری و اختلال رفتاری
تشخیص آپنه خواب چگونه است؟
پیش‌ازاین که پزشک تشخیص دهد که مبتلا به آپنه تنفسی در خواب هستید، سایر دلایل احتمالی بروز علائمتان را بررسی میکند. برای انجام این کار:
- پزشک از شما می‌پرسد که آیا داروهای شبه افیونی یا داروهای دیگری که بر خوابتان تأثیرگذار هستند مصرف می‌کنید یا خیر.
- پزشک به دنبال سایر دلایل یا شرایط پزشکی می‌گردد که ممکن است دلیل علائم وقفه تنفسی در خواب باشند.
- سوال دیگر پزشک این است که آیا اخیراً به‌جایی با ارتفاع بیش از شش هزار فوت سفرکرده‌اید یا خیر. در این مناطق، سطح اکسیژن کم است و تا چند هفته پس از سفر، علائم وقفه تنفسی در خواب را ایجاد میکند.
موارد متفاوتی که به تشخیص وقفه تنفسی در خواب کمک می‌کنند:
سابقه پزشکی
پزشک بر اساس اطلاعاتی که به او ارائه می‌دهید، علائم و نشانه‌های شما را بررسی خواهد کرد. پزشکان سابقه خانوادگی وقفه تنفسی در خواب یا انواع دیگر اختلال‌های خواب، وجود عامل خطرزا و هرگونه پیامدهای وقفه تنفسی درمان‌نشده (مانند فیبریلاسیون دهلیزی، فشارخون بالا با کنترل سخت یا دیابت نوع دو) را بررسی خواهند کرد.
معاینات جسمی
پزشکتان شما را معاینه میکند و به دنبال علائم دیگری می‌گردد که خطر ابتلا شما به وقفه تنفسی در خواب را افزایش می‌دهند (مانند چاقی، گرفتگی مجاری تنفسی فوقانی، لوزه‌های بزرگ یا دور گردن بزرگ). همچنین ممکن است پزشک اندازه و ساختار فک و همچنین اندازه و موقعیت زبانتان را معاینه کند. پزشک ریه‌ها، قلب و سیستم عصبی‌تان را معاینه میکند تا ببیند آیا دچار رایج ترین مشکلات آپنه در خواب هستید یا خیر.
تشخیص اپنه خواب با تست خواب
ممکن است پزشکتان شما را به یک متخصص درمان آپنه خواب یا مرکز تست خواب ارجاع دهد. می‌توانید این تست‌ها را در مرکز تخصصی یا در خانه انجام دهید. این تست‌ها:
- هر رویدادی در طی خواب که به وقفه تنفسی خواب مربوط است را شناسایی می‌کنند (زمانی که در هنگام خواب تنفستان متوقف یا کند می‌شود).
- بیشترین و کمترین میزان فعالیت در ماهیچه‌های کنترل‌کننده تنفستان را شناسایی می‌کنند.
- در هنگام خواب، سطح اکسیژن خونتان را بررسی می‌کنند.
- در زمان استراحت فعالیت مغز و قلبتان را رصد می‌کنند.
پزشک بر اساس تعداد دفعات وقفه تنفسی خواب در طول یک ساعت تست خواب، آپنه خفیف، متوسط یا شدید را تشخیص می‌دهد. افراد مبتلا به وقفه تنفسی خفیف در هر ساعت ۵ تا ۱۴ وقفه تنفسی دارند، افراد مبتلا به آپنه متوسط در هر ساعت ۱۵ تا ۲۹ وقفه تنفسی دارند و افرادی با 30 وقفه یا بیشتر در هر ساعت دچار آپنه شدید در خواب هستند.
ممکن است متخصص درمان آپنه خواب آزمایش‌های دیگری تجویز کند تا شرایط پزشکی که منجر به وقفه تنفسی‌تان در خواب شده است را بررسی کند. آزمایش خون سطح هورمون‌های را بررسی میکند و نشان می‌دهد که آیا اختلالات درون‌ریز باعث مشکل در خوابتان شده‌اند یا خیر. با سونوگرافی لگنی تخمدان‌هایتان معاینه می‌شوند و سونوگرافی به تشخیص سندروم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) کمک میکند.
درمان آپنه خواب به چه صورت است؟
اگر پزشکتان تشخیص دهد مبتلا به آپنه تنفسی در خواب هستید، بر اساس شدت شرایطتان درمان را پیشنهاد می‌دهد. در موارد خفیف، شما تنها باید سبک زندگی‌تان را تغییر دهید. پزشک از شما می‌خواهد وزن کم کنید، سیگار را ترک کنید یا آلرژی‌های بینی را درمان کنید (در صورت ابتلا).
اگر این موارد علائم آپنه خود را کاهش نداد و یا اگر مبتلا به وقفه تنفسی متوسط تا شدید هستید، پزشکتان نوع دیگری از درمان آپنه خواب را تجویز خواهد کرد:
فشار مثبت مداوم راه هوایی (سی پاپ) (CPAP)
زمانی که خواب هستید، این دستگاه درمان آپنه خواب از طریق ماسک فشار هوا را انتقال می‌دهد. فشار این هوا نسبت به هوای پیرامونتان بیشتر است و برای جلوگیری از وقفه تنفسی و خروپف، مجاری تنفسی فوقانی را باز نگه می‌دارد. اگر ماسک فشار مثبت مداوم راه هوایی گزینۀ چندان مناسبی برای شما نیست، در مورد گزینه‌های دیگر برای خواب بهتر با پزشکتان صحبت کنید.
سایر دستگاه‌های فشار راه هوایی
اگر دستگاه فشار مثبت مداوم راه هوایی برای شما نتیجه نمی‌دهد، می‌توانید دستگاه درمان آپنه خواب دیگری را امتحان کنید که به‌طور خودکار در هنگام خواب فشار را تنظیم میکند و دستگاه خودکار فشار مثبت مداوم راه هوایی نامیده می‌شود. دستگاه‌های BPAP (بی پاپ) که فشار هوایی مثبت دوسطحی تأمین می‌کنند، گزینه دیگری هستند که در هنگام دم فشار بیشتر و در هنگام بازدم، فشار کمتری به بدنتان وارد می‌کنند.
ابزار دهانی
همچنین می‌توانید از ابزار دهانی استفاده کنید که به باز نگه‌داشتن گلویتان کمک می‌کنند. درحالی‌که کلاً دستگاه فشار مثبت مداوم راه هوایی (سی پاپ) اثربخش‌تر هستند؛ اما استفاده از ابزار دهانی ساده‌تر است. دندان‌پزشکتان می‌تواند در پیدا کردن گزینه مناسب به شما کمک کند.
اکسیژن مکمل
اگر دچار وقفه تنفسی مرکزی در خواب هستید، در هنگام خواب باید از اکسیژن بیشتری استفاده کنید. انواع متفاوتی از دستگاه‌های اکسیژن وجود دارند که به رساندن اکسیژن به ریه‌هایتان کمک می‌کنند.
درمان سایر مشکلات پزشکی
ابتلا به بیماری‌های قلبی یا اختلال در انتقال‌دهنده‌های عصبی می‌توانند منجر به وقفه تنفسی مرکزی شوند. اگر بتوانید این شرایط را درمان کنید، قادر خواهید بود تا علائم آپنه خواب را کنترل کنید.
ونتیلاتور تطبیقی مدل سروو (ASV)
این دستگاهی است که الگوی تنفس شما را یاد می‌گیرد و زمانی که خواب هستید، برای عادی‌سازی الگوی خوابتان و جلوگیری از وقفه در تنفستان از فشار استفاده میکند. ونتیلاتور تطبیقی مدل سروو برای درمان وقفه تنفسی ترکیبی از دستگاه فشار مثبت راه هوایی (سی پاپ) اثربخش‌تر است اما برای افراد مبتلا به آپنه مرکزی و افراد مبتلا به نارسایی قلبی گزینه چندان مناسبی نیست.
عمل جراحی
اگر از سایر گزینه‌های درمانی نتیجه‌ای نگرفتید، ممکن است پزشک، جراحی را پیشنهاد دهد. تنها درصورتی‌که دیگر درمان‌ها در طی سه ماه نتوانند وقفه تنفسی در خوابتان را کاهش دهند و یا دچار مشکل ساختار فک نادر باشید، تحت عمل قرار خواهید گرفت. جراحی‌های احتمالی عبارتند از:
- برداشت بافت
- انقباض بافتی
- تغییر موقعیت فک
- ایمپلنت
- تحریک عصبی
- ایجاد شکاف در نای (ایجاد یک مجرای هوایی جدید)
جراحی برداشتن لوزه‌های بزرگ یا لوزه‌های حلقی و جراحی کاهش وزن به کاهش خروپف و درمان وقفه تنفسی در خواب کمک می‌کنند.
عوارض آپنه خواب
عدم درمان آپنه خواب منجر به بیماری‌های جدی مانند خستگی در طول روز می‌شود. وقفه تنفسی در خواب باعث بیداری مکرر می‌شود. این امر خواب طبیعی و سالم را دشوار می‌سازد. همچنین وقفه تنفسی باعث خستگی و خواب‌آلودگی و به دنبال آن بدخلقی در طول روز در محل کار یا مدرسه می‌شود و احتمال تصادف با وسایل نقلیه یا حادثه در محل کار را افزایش می‌دهد. از دیگر خطرات آپنه خواب به موارد ذیل می توان اشاره نمود:
فشارخون بالا یا مشکلات قلبی: کاهش ناگهانی میزان اکسیژن خون در هنگام خواب، فشار خونتان را افزایش می‌دهد و به سیستم قلبی عروقی‌تان فشار وارد میکند. همچنین آپنه انسدادی شما را در معرض حملات قلبی مکرر، سکته مغزی یا ضربان قلب غیرطبیعی قرار می‌دهد.
دیابت نوع دو: وقفه تنفسی در خواب شما را در معرض خطر مقاومت به انسولین و دیابت نوع دو قرار می‌دهد.
سندروم متابولیک: پزشکان پی بردند این شرایط (فشارخون بالا، سطح کلسترول غیرطبیعی، قند خون بالا و دور کمر پهن‌تر) شما را در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی قرار می‌دهند.
مشکلات جراحی و دارویی: وقفه تنفسی انسدادی باعث مشکلات با داروهای خاص یا مشکلات پس از جراحی‌های مهم می‌شوند چراکه افراد مبتلا به آپنه خواب مشکلات تنفسی بیشتری دارند (به‌ویژه زمانی که به پشت دراز می‌کشند یا داروی بیهوشی دریافت می‌کنند).
مشکلات کبدی. آپنه تنفسی در خواب باعث نتایج غیرعادی در آزمایش‌های مربوط به عملکرد کبد می‌شود. و علائم رخم با احتمال بیشتر در کبد افراد مبتلا به اپنه خواب در خواب مشاهده می‌شوند.
علت آپنه خواب چیست؟
هر کسی ممکن است به آپنه مبتلا شود؛ اما مواردی وجود دارد که شما را در معرض خطر بیشتری قرار می‌دهند، این موارد عبارتند از:
- اضافه‌وزن (می‌توانید با رژیم یا جراحی لاغری رفع کنید)
- دور گردن ضخیم‌تر که مجاری تنفسی شما را باریک‌تر می‌کنند.
- باریک بودن موروثی مجاری تنفسی یا کوچک شدن مجاری تنفسی به دلیل لوزه‌های بزرگ یا لوزه‌های حلقی
- مردان بیشتر در معرض ابتلا به وقفه تنفسی در خواب قرار دارند.
- سن بالاتر
- سابقه خانوادگی آپنه خواب
- استعمال سیگار
- مصرف الکل، داروی مسکن یا آرام‌بخش
- گرفتگی بینی
- شرایط پزشکی مانند ابتلا به دیابت نوع دو، نارسایی احتقانی قلب، سابقه سکته یا بیماری‌های ریوی مزمن مانند آسم.
